Ons land wordt door de primaire waterkeringen (dijken, duinen en kunstwerken) beschermd tegen overstromingen vanuit de Noordzee, de Waddenzee, de grote rivieren, het IJsselmeer en het Markermeer. Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) heeft circa 340 kilometer primaire waterkeringen in beheer. De Waterwet schrijft voor dat de primaire waterkeringen periodiek moeten worden getoetst om te beoordelen of deze voldoen aan de wettelijke normen voor de waterveiligheid. In de derde toetsronde zijn negen kunstwerken van HHNK afgekeurd. Van de negen kunstwerken zijn er na de uitgevoerde consequentie-analyse nog zeven over die niet aan één of meer eisen voldoen: bij Schardam de Noordersluis, de Zuidersluis en de Hornsluis, de Grote Sluis Hoorn, Keersluis Broekerhaven, Sassluis bij Enkhuizen en de Spuisluis Oostoever bij Den Helder. Alle kunstwerken zijn afgekeurd op betrouwbaarheid sluiting. Doordat de faalmechanismen per kunstwerk inzichtelijk zijn, zijn ook de veiligheidsopgaves grotendeels bekend. Per kunstwerk is door HHNK zelf een eerste analyse gedaan naar mogelijke technische oplossingen.

Verkennings- en planuitwerking afgerond

De verkenningsfase en planuitwerkingsfase zijn inmiddels afgerond. In de verkenningsfase is een nadere beschouwing uitgevoerd van de veiligheidsopgave door nieuwe kennisontwikkelingen in het WBI-instrumentarium. Dit heeft geleid tot actuele veiligheidsanalyses van de kunstwerken. Vroeg in de verkenningsfase is aangetoond dat voor twee van de negen kunstwerken geen versterking nodig is: één is geamoveerd en één voldoet na de WBI-beoordeling aan de nieuwe beoordelingssystematiek.

Voorkeursalternatief per sluis

Van de overgebleven zeven kunstwerken geldt bij twee kunstwerken -Keersluis Hoorn en Keersluis Broekerhaven- dat een fysieke aanpassing niet nodig is. Om aan de betrouwbaarheid van sluiting conform WBI te kunnen voldoen volstaat een nieuwe invulling van de hoogwateralarmering en de procedures voor mobilisatie en sluiting. De werkzaamheden voor deze sluizen zijn afgerond in de planuitwerkingsfase. Voor de andere vijf kunstwerken – Spuisluis Oostoever, Sassluis Enkhuizen en de Horn-, Noorder- en Zuidersluis in Schardam - is een fysieke ingreep of een wijziging van de inzet van het kunstwerk noodzakelijk om de betrouwbaarheid van het sluitproces te borgen. In nauw overleg met alle stakeholders zijn in de verkenningsfase voor deze vijf sluizen alle mogelijke oplossingen in beeld gebracht. Vervolgens is via een uitgebreid afwegingskader en de zogenaamde zeef 1 en zeef 2 methode getrechterd naar één voorkeursalternatief (VKA) per sluis. Het college van dijkgraaf en hoogheemraden (D&H) van HHNK heeft in juli 2019 het VKA per sluis vastgesteld.

"Vier van de vijf kunstwerken zijn Rijksmonumenten zijn, hier moet in de verdere uitwerking rekening mee  worden gehouden."

Van projectontwerp tot uitvoeringsplan

In de planuitwerkingsfase is het VKA voor de vijf kunstwerken met een fysieke ingreep uitgewerkt tot een vergunbaar, uitvoerbaar en beprijsbaar projectontwerp. Het projectontwerp is vastgelegd in een Ontwerp- Projectplan Waterwet, dat na ter inzage leggen en het doorlopen van de bestuursrechtelijke procedures heeft geleid tot een goedgekeurd Projectplan Waterwet met bijbehorende uitvoeringsbesluiten. Een belangrijk aandachtspunt daarbij is dat vier van de vijf kunstwerken Rijksmonumenten zijn, waarmee in de verdere uitwerking rekening moet worden gehouden.

Realisatiefase van start

Op vrijdag 17 september 2021 vond de officiële aftrap van de realisatiefase plaats bij de Sassluis in Enkhuizen Linda van Oostrum deed dat namens HHNK, samen met de directeuren van Tauw Nederland en Friso Civiel. Zo gaven ze symbolisch het startsein om te starten met de werkzaamheden.

''Het bijzondere aan dit project is de meerwaarde van de samenwerking. Omdat de drie partijen al vanaf het eerste moment dit project gezamenlijk oppakken, is de opgedane kennis en ervaring iedere keer meegegaan naar de volgende fase.”

Spuisluis Oostoever, Sassluis Enkhuizen en de Horn-, Noorder- en Zuidersluis in Schardam zijn onderdeel van de realisatiefase. De realisatiefase bestaat uit een UO-fase, werkvoorbereidingsfase en een uitvoeringsfase. Tijdens de UO-fase wordt een uitvoeringsontwerp (UO) opgesteld voor de 5 sluizen. In de werkvoorbereidingsfase vindt de productie en levering van materialen plaats. De uitvoeringsfase start bij de drie sluizen in Schardam en de sluis in Enkhuizen, bij de aanvang van het gesloten seizoen. De uitvoeringsfase eindigt met de versterking van de Spuisluis Oostoever in het voorjaar van 2022.

''Het bijzondere aan dit project is de meerwaarde van de samenwerking. Omdat de drie partijen al vanaf het eerste moment dit project gezamenlijk oppakken, is de opgedane kennis en ervaring iedere keer meegegaan naar de volgende fase. Zo is de uitvoeringskennis al gebruikt in de planuitwerkingsfase, onder andere met de droogzetting van de sluizen om voorafgaand aan het definitief ontwerp de sluizen ook zonder water te inspecteren. En daar heeft het project nu profijt van, de voorbereidingstijd is minimaal en er kan in oktober al buiten gestart worden'', aldus Linda van Oostrum namens het Hoogheemraadschap.

Samenwerken, vertrouwen en kennis delen

De versterking van de waterkerende kunstwerken is vanuit het HWBP als pilotproject aangewezen. Kenmerkend voor dit project is de contractvorm waarin kennis van de uitvoerende markt al vroegtijdig betrokken is bij het project, nog voordat de VKA’s bekend waren. Door de kennis en kunde van uitvoering al te betrekken vanaf de verkenningsfase wordt verwacht dat dit leidt tot een betere afweging in de gekozen oplossing en tot commitment bij de opdrachtnemer voor de ontwerpkeuzes. Voor de gehele opgave (verkenningsfase,  planuitwerkingsfase, realisatiefase en oplevering) is daarom een samenwerking aangegaan met één partij. Het belang van goede samenwerking is daarom groot; het delen van belangen, een open en transparante houding en vertrouwen in elkaar hebben. Een andere reden waarom dit project als pilot is aangemerkt, is dat het enkel kunstwerken betreft (en geen dijkversterking). Daarnaast liggen deze kunstwerken op uiteenlopende locaties wat het project ook interessant maakt. Nevendoel van dit pilotproject is kennisdeling naar andere partijen in de watersector en geleerde lessen vast te leggen zodat andere projecten daar hun voordeel mee kunnen doen.

“Het is voor ons een zeer uitdagend project, waar het dus aankomt op een goede samenwerking tussen opdrachtgever en opdrachtnemer” vult Geert van der Linden aan. Geert is namens de combinatie Tauw / Friso Civiel betrokken als uitvoeringsdeskundige. Hij is niet alleen enthousiast over de innovatieve manier van aanbesteden, maar ziet ook technisch veel uitdaging. “5 van de 7 sluizen zijn rijksmonument. Dit maakt het voor ons extra uitdagend, de oplossing moet naadloos passen in een historisch heel waardevolle omgeving. Goede afstemming met de omgevingspartijen en een op maat gemaakte planning zijn voor ons erg belangrijk. Het gebeurt immers niet vaak dat je in één project op meerdere locaties tegelijk aan de slag bent.

Planning

Vanaf oktober 2021 zullen de werkzaamheden in de omgeving te zien zijn met allereerst de voorbereiding voor de werkzaamheden, zoals het inrichten van de bouwplaats. Vanaf half oktober starten de eerste werkzaamheden aan de sluizen bij Schardam en Enkhuizen. De werkzaamheden bij de Spuisluis Oostoever in Den-Helder starten in januari 2022. Vanwege het type werkzaamheden wordt verwacht dat geluidsoverlast beperkt blijft. Ook wordt hinder voor het verkeer zo veel als mogelijk voorkomen

___

*Het landelijke Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) is door het Rijk in het leven geroepen om samen met de Waterschappen/ Hoogheemraadschappen en Rijkswaterstaat (RWS) de waterveiligheidsopgaven in Nederland aan te pakken. Via een subsidieregeling komen financiën ter beschikking aan decentrale overheden die verantwoordelijk zijn voor de verdere uitwerking en realisatie van de veiligheidsopgave. De veiligheidsopgave voor de zeven hierboven genoemde kunstwerken behoren tot het project ‘verbetering waterkerende kunstwerken’ van HHNK dat ook vanuit dit landelijke programma voor subsidie in aanmerking komt.