Het is vandaag Wereld Waterdag. Daarom een mooi moment om even stil te staan bij het feit dat wij als klein kikkerlandje zijn omringt door heel veel water. We houden al dat water onder controle met dijken, sluizen en gemalen. Friso Civiel werkte mee aan de versterking van 7 sluizen in Noord-Holland voor het HHNK. In het artikel 'Kunstwerken versterken voor een veilig Nederland', afkomstig uit ons relatiemagazine zoomen we in op de bijdrage die Friso Civiel levert aan het veilig houden van Nederland.

_________________________________________________________________________________________________________

Kunstwerken versterken voor een veilig Nederland

Het regent, het waait, de putten in de straten lopen over. Zo’n storm hebben we al een tijd niet meegemaakt. Toch verstevigen we onze deuren niet met zandzakken, maar nestelen we ons op de bank met een kop thee en zetten de televisie aan. Nederlanders zijn niet bang voor al dat water. We houden al dat water onder controle met dijken, sluizen en gemalen. Een knap staaltje techniek dat we al sinds de middeleeuwen perfectioneren. We onderhouden het ook goed, want zonder deze waterwerken zouden onze polders in Nederland niet droog blijven.

Ons klimaat verandert: de zeespiegel stijgt, het regent vaker, de bodem daalt en we krijgen vaker te maken met hoogwater. Als we niets doen, loopt Noord-Holland, dat grotendeels onder de zeespiegel ligt, onder water. Onder de omstandigheden van een superstorm met veel wind en regen was er onvoldoende zekerheid dat de sluizen het water voldoende konden keren. Om ook in de toekomst de veiligheid van het achterland te garanderen zijn er in 2021 en 2022 in opdracht van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) zeven sluizen versterkt.

Het gaat om de Spuisluis Oostoever in Den Helder, de Sassluis in Enkhuizen, de keersluis in Broekerhaven, de Grote Sluis in Hoorn en de Hornsluis, de Noordersluis en de Zuidersluis in Schardam (ook wel bekend als ‘de 7 Kunstwerken’). Een intensieve samenwerking met de combinatie TAUW/Friso Civiel.

Krachten bundelen

Friso Civiel en TAUW hebben al vaker samengewerkt, het was dus bijna vanzelfsprekend dat omgevingsmanager Renze Haitsma van TAUW en projectmanager Geert van der Linden van Friso Civiel, in deze klus hun krachten weer konden bundelden. TAUW werkte voornamelijk aan de ingenieurstaken en Friso Civiel focuste zich op de realisatie, maar ze zitten wel met gelijkgestemden om tafel. En dat helpt wel. “We spreken dezelfde taal,” zegt Renze. Dat kun je best letterlijk nemen, want beide mannen spreken Fries. Ook figuurlijk spreken de twee bedrijven dezelfde taal. “We hebben dezelfde mentaliteit. Niet lullen maar poetsen,” zegt Geert lachend. “We zijn eerlijk naar elkaar, dat is erg belangrijk voor een goede samenwerking.” Dat zit in het dna van beide bedrijven.

Sluizen uit achttien-zoveel

Renze is direct enthousiast over het project. Het onderhoud van waterwerken is een thema waar hij al bekend mee is, maar hij heeft zich nog niet eerder specifiek met sluizen beziggehouden. “Je start met een klus waarvan je ziet dat het echt nodig is. Je kan lekker buiten aan de slag,” zegt hij. Dit was voor hem ook de eerste keer in zijn loopbaan dat hij zich met de uitvoering bezighield. Eerder vroeg hij vergunningen aan en regelde hij het papierwerk om een project heen. “Maar daar wilde ik vanaf. We produceren al genoeg papier in Nederland,” lacht hij.

Voor Geert is dit juist andersom. Normaal start hij bij een opdracht pas in de realisatiefase, maar nu zit hij vanaf de verkenningsfase aan tafel met managers. “En ik was daar de enige deskundige”. Dat komt doordat het hoogheemraadschap het project verdeelt in drie fasen. In het begin kregen Geert en Renze alleen de eerste fase toegezegd, de verkenningsfase. “Het was voor mij een echte ontdekkingsreis. Soms dacht ik wel, wat doe ik hier eigenlijk?”

"Deze sluizen hebben al honderd jaar niet drooggestaan"

^{- Renze Haitsma, omgevingsmanager bij TAUW}

Waar begin je tijdens zo’n klus? Allereerst dook Renze in het papierwerk. Het bleek dat twee van de sluizen niet versterkt hoefden te worden. Door een simpele aanpassing in het protocol, voldeden de sluizen weer aan de voorschriften. Fysiek veranderde daar niets aan.

De overige vijf sluizen werden tijdens de uitvoering onder handen genomen. Daarin moesten ze extra aandachtig te werk gaan, vijf sluizen zijn namelijk Rijksmonumenten. Geert schakelt één van de dochterondernemingen van Friso in, Jurriëns Noord. Zij zijn gespecialiseerd in renovatie- en restauratiewerkzaamheden. Daarnaast ligt het totaalproject op verschillende locaties, dus het is geen klus die zomaar is geklaard. Voor de stakeholders was Renze het gezicht van de klus, hij onderhield contact met de omgeving om alles zo soepel mogelijk te laten verlopen.

Geert vindt het heel waardevol om ook bij de eerste fase aanwezig te zijn. “Mijn kennis van de uitvoering was ontzettend handig. Ik kon beslissingen sturen, zodat het uiteindelijk tijdens de uitvoering veel soepeler verliep.” Zo besloot hij om de sluizen droog te zetten voordat de uitvoering begon, omdat de meest recente bouwtekeningen stammen uit ‘achttien-zoveel’.

De Zuidersluis in Schardam was zelfs ouder dan gedacht. In de natuurstenen blokken, die al eeuwen onder water staan, heeft de beeldhouwer zijn keurmerk achtergelaten. Het bleek de oudste nog werkende sluis in Nederland te zijn. “Toen we de sluis nog een keerdroog hebben gezet voor de uitvoering, was er veel belangstelling van historici om de sluis te bekijken,” herinnert Geert zich.

Een stukje gebak, een stukje aandacht

Inwoners blijken toch wel best gehecht aan hun sluizen. Vaak begrijpt men dat de sluis vernieuwd moet worden, maar maken ze zich zorgen om het historische karakter. Dan zijn er nog diverse andere vragen die Renze te horen krijgt: kunnen we nog steeds door de sluis heen varen, krijgen we veel overlast van de werkzaamheden, zijn jullie lang bezig… Renze bespreekt elke zorg serieus en lost deze zoveel mogelijk op.

In Enkhuizen weet de combinatie een logistiek probleem zo al vroeg te ondervangen. Die sluis ligt namelijk midden in de stad en de enige manier om er te komen is via een smalle éénrichtingsweg. Ze moesten tegen de richting in met grote vrachtwagens door die straat. “We legden de mensen van tevoren uit wat we gingen doen, zodat zij zich er ook op konden voorbereiden. Zo konden bewoners bijvoorbeeld hun auto niet voor de deur parkeren, omdat het werkverkeer er anders niet door kon,” legt Geert uit.

Beide mannen vinden het heel belangrijk dat ze ook rekening houden met de omgeving. “Dat loont wel,” zegt Renze. “En als je daarna langskomt met een Friese banketstaaf, zijn ze helemaal om. Voor ons is het een stukje gebak, voor hen is het een stukje aandacht.”

Het lot van de sluis

In zo’n groot project is er altijd wel een tegenvaller. Zo kregen ze de sluis in Enkhuizen niet droog. De vloer van de historische sluis was omhoog gekomen, maar dat konden ze niet in één keer oplossen. Alle partijen kwamen bij elkaar om tafel: opdrachtgever, gemeente, aannemer en sociaal cultureel erfgoed hadden snel overleg om een goed besluit te nemen over het lot van de sluis.

Renze vindt het niet heel verrassend dat de sluis aan renovatie toe was. “Het is al bijna honderd jaar geleden dat hij helemaal is drooggezet. Natuurlijk is er door de jaren heen wel stapsgewijs wat onderhoud geweest, maar zo’n grote renovatie was lang geleden.”

Meer kunstwerken versterken

“We hopen dat we als combinatie meer kunstwerken mogen versterken,” zegt Geert. “We drongen er in het begin al op aan om alle drie de fasen van het project gezamenlijk te doorlopen. Nu hopen we dat de kennis die we hebben opgedaan in dit traject niet verloren gaat,” vult Renze aan.

Technisch gezien kunnen andere bedrijven de werkzaamheden ook uitvoeren. De kracht van het project zat hem in dit geval ook voornamelijk in de samenwerking tussen de civiele aannemer en het ingenieursbureau. Ondanks de hobbels in de weg, kregen Geert en Renze het voor elkaar om het project op de afgesproken datum op te leveren. “Zes jaar geleden bepaalde HHNK dat alle werkzaamheden op 16 september 2022 afgerond moesten zijn, en dat lukte. Dat is uniek, echt iets waar we trots op mogen zijn.” zegt Geert. Het hoogheemraadschap beloonde het harde werken ook met vertrouwen, waardoor TAUW en Friso Civiel elke fase mochten oppakken.

"Zes jaar geleden bepaalden ze dat alle werkzaamheden op 16 september 2022 afgerond moesten zijn, en dat lukte."

^{- Geert van der Linden, projectleider bij Friso Civiel}

Geen zandzakken voor de deur

Er zijn zeven sluizen versterkt als pilotproject. Er zijn nog zeker vierhonderd kunstwerken die nog wachten op versterking. Om ervoor te zorgen dat de Nederlanders geen zandzakken voor de deur hoeft te leggen, moet dit op korte termijn gebeuren. Zowel waterschappen als Rijkswaterstaat houden zich nu bezig met de aanpak van de noodzakelijke versterkingsopgave. Het hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) stuurt gelukkig steeds meer op het bundelen van meer projecten. Geert en Renze staan zegraag met gebundelde kracht bij.