Hoe participatie in Súdwest-Fryslân voor betere plannen zorgt

Het woord ‘participatie’ horen we steeds vaker. Maar wat betekent het precies? Het is een Frans leenwoord dat ‘deelnemen’ betekent. In de praktijk gaat het om betrokkenheid: een proces waarin mensen actief meedenken, invloed uitoefenen en soms ook meebeslissen over zaken die hen aangaan. Het doel? Iedereen een stem geven, zodat besluitvorming beter onderbouwd is en meer perspectieven omvat.

Sinds de invoering van de Omgevingswet in januari 2024 is participatie niet langer vrijblijvend. De wet verplicht overheden om burgers, bedrijven en organisaties vroegtijdig te betrekken bij beslissingen over de leefomgeving. Daarbij wordt benadrukt dat participatie verder moet gaan dan inspraak alleen; het moet gebaseerd zijn op samenwerking en dialoog. Bovendien schrijft de wet voor dat ook kwetsbare groepen in de samenleving betrokken moeten worden.

Al een aantal jaren zijn Rosemarie Klapwijk en Berber Dedden vanuit Frisoplan aan de slag met het thema participatie, samen met collega’s en adviseurs. In dit artikel vertellen zij meer over participatie en hoe dit binnen Frisoplan wordt aangepakt en wat daarbij hun ervaringen zijn.

Waarom participatie werkt

Rosemarie en Berber: “Goed uitgevoerde participatieprocessen brengen tal van voordelen met zich mee. Het creëert draagvlak, zorgt voor meer transparantie, voorkomt misverstanden en leidt tot minder conflicten. Besluiten zijn daardoor beter onderbouwd en daarna sneller uitvoerbaar. Onderzoek toont zelfs aan dat participatieprocedures leiden tot minder bezwaarzaken bij de Raad van State. Dat maakt het een krachtige manier van werken voor zowel overheden als ontwikkelaars, want het leidt tot plannen die beter aansluiten op de behoeften van alle betrokkenen.”

“Maar participatie kent ook uitdagingen. Het zogenaamde NIMBY-fenomeen (Not In My Backyard) is daar een voorbeeld van. Hoe goed je proces ook is, weerstand blijft een obstakel als je iemands leefomgeving verandert. En dat is begrijpelijk! Als professional handel je vanuit een visie op een locatie, de woningbouwopgave of een bestemmingsplan dat mogelijkheden biedt, maar inwoners hebben hier vaak weinig boodschap aan. ‘Kan dit niet op een andere locatie?’of ‘Waarom hier?’ krijgen we regelmatig van omwonenden te horen.”

Kernpunten die op het thema binnen de Omgevingswet worden voorgeschreven zijn:

• Vroegtijdig betrekken van burgers en belanghebbenden al tijdens de voorbereidingsfase
• Meer ruimte geven voor initiatieven van de gemeenschap
• Het gaat niet alleen om inspraak maar nog belangrijker:
  samenwerking en dialoog
• Er gelden nog steeds formele inspraakprocedures
• Vergeet niet om de kwetsbare groepen te betrekken

Onze aanpak binnen Frisoplan

Als maatschappelijke bouwer zien wij participatie niet als een verplichting, maar als een kans. Het stelt ons in staat om projecten te realiseren die écht aansluiten bij de wensen van de omgeving. We verwerken graag de inbreng vanuit de gemeenschap bij initiatieven en besteden aandacht aan duidelijke communicatie en transparantie.” Berber: “Tegelijkertijd is dat voor ons als bouwer en ontwikkelaar soms best een puzzel. We willen graag zoveel mogelijk de input van inwoners meenemen en tegelijkertijd voldoen aan de eisen en wensen van de gemeente. Daarnaast moeten we natuurlijk zorgen dat het project technisch en financieel haalbaar is.”

“Om het participatieproces zoveel mogelijk te standaardiseren en gebruiksvriendelijker te maken, werken we aan een participatie-blauwdruk. Hierin leggen we alle stappen, tools en handvatten vast die nodig zijn voor een succesvol proces. Maar hoewel standaardisering helpt, blijft participatie maatwerk. Iedere locatie, gemeente en gemeenschap vraagt om een eigen aanpak.”

"We willen graag de input van inwoners meenemen en tegelijkertijd voldoen aan de eisen en wensen van de gemeente."

Berber Dedden | Participatiebegeleider

Van intentie tot resultaat: Simmerfjild in Makkum

“Een mooi voorbeeld van participatie is het project Simmerfjild in Makkum. Samen met de gemeente Súdwest-Fryslân hebben we de haalbaarheid onderzocht om ongeveer 50 woningen te bouwen. Voor de omwonenden en andere geïnteresseerden hebben we drie participatiebijeenkomsten georganiseerd, waarin de volgende thema’s centraal stonden: ‘informeren’, ‘samen aan de slag’, en ‘gemeenschappelijke deler’.”

“Tijdens de eerste bijeenkomst lag de focus op informeren. We gaven inzicht in de uitgangspunten van het project en luisterden naar de eerste reacties van omwonenden. In de tweede fase werkten we samen met bewoners en geïnteresseerden aan concrete ideeën. In de laatste fase vertaalden we deze input naar een concept stedenbouwkundig ontwerp dat getoetst werd.”

“Door het participatieproces was het concept stedenbouwkundig ontwerp beter afgestemd op de wensen van de omgeving en ontstond er een constructieve samenwerking, met meer draagvlak dan gemiddeld. Bovendien heeft het veel belangstelling voor het nieuwe uitbreidingsplan opgeleverd en als kers op de taart verwachten we dat de planologische doorloop korter is, omdat er aan de voorkant al veel struikelblokken opgelost zijn.”

IJsbrechtum: co-creatie met het dorp

“In IJsbrechtum onderzochten we, in opdracht van een grondeigenaar, of zijn land geschikt was voor woningbouw voor jongeren uit het dorp. We vroegen een vooroverleg aan bij de gemeente en maakten hiervoor een eerste schets om te onderzoeken of de gemeente wilde meewerken. De gemeente was voorzichtig positief ‘ja, tenzij…’ dat aan de voorwaarde voldaan werd om goede bewijsstukken aan te leveren, zoals planologische onderzoeken en ruimtelijke onderbouwing.”

“Een belangrijk onderdeel hiervan was ook participatie. We schakelden een adviseur van Weusthuis & Partners in, die kritisch meedacht en de focus op de mensen hield. Na het sluiten van de intentieovereenkomst met de gemeente gingen we in gesprek met omwonenden en dorpsbelang. Al snel bleek dat omwonenden graag het hele dorp vanaf het begin wilden betrekken. Wat wij als de juiste route zagen, eerst belanghebbenden informeren en daarna de rest van de omgeving, bleek in de praktijk anders te liggen. Het is cruciaal om zulke beslissingen niet voor, maar samen met betrokkenen te nemen.”

“Het participatieproces bestond net zoals in Makkum uit drie fasen. In de eerste bijeenkomst verzamelden we wensen, zorgen en twijfels van de inwoners. Een woonbehoefteonderzoek volgde. In de tweede bijeenkomst deelden we de resultaten en gingen we samen met de inwoners verder: hoe kan de locatie op basis van deze informatie worden ingevuld? Deze input werd door een stedenbouwkundig architect vertaald naar drie scenario’s die we met vijftien gemeentelijke afdelingen bespraken. Uiteindelijk leidde alle input tot een stedenbouwkundig ontwerp dat binnen de kaders zoveel als mogelijk aansluit bij de wensen van betrokkenen; een sterker plan dan de oorspronkelijke schets. Het resultaat kwam tot stand door de goede samenwerking tussen grondeigenaar, gemeente, inwoners, dorpsbelang, woningzoekenden, een participatieadviseur en de stedenbouwkundig architect.”

Rosemarie: “Ook hier was het soms een puzzel: niet alle individuele belangen konden samengebracht worden. Je wil graag alle betrokkenen tevredenstellen, maar dat is inhoudelijk niet altijd haalbaar. Juist dan is een duidelijk en zorgvuldig proces minstens zo belangrijk als de uitkomst. Ook daarom moet het participatieproces niet zonder omwonenden of inwoners worden bepaald, maar mét hen.”

"Je wil graag alle betrokkenen tevredenstellen, maar dat is inhoudelijk niet altijd haalbaar. Juist dan is een duidelijk en zorgvuldig proces minstens zo belangrijk als de uitkomst."

Rosemarie Klapwijk | Projectontwikkelaar

Van weerstand naar samenwerking

“Wat leren we van deze projecten? Allereerst dat participatie draait om échte samenwerking. De Omgevingswet benadrukt dat participatie meer is dan het organiseren van inspraakmomenten. Het vraagt om betrokkenheid en dialoog op elk niveau. In Makkum en IJsbrechtum bleek een gestructureerd proces met duidelijke fases effectief. Het werkte goed om een duidelijk aanspreekpunt voor het dorp te hebben. Ook gaven de projectwebsite en de nieuwsberichten transparantie en duidelijkheid, net als het vooraf duidelijke kaders stellen en je aan de afspraken houden.”

Participatie vraagt tijd, geduld en een open houding. Maar als het goed wordt aangepakt, ontstaat er niet alleen een beter plan, maar ook vertrouwen, begrip en draagvlak. En dat is precies waar Friso naar streeft: van gedoe naar gedragen. Lees hier meer over in het volgende artikel, waarin Anke Siegers uitlegt waarom deze nieuwe vorm van participatie in de huidige tijd beter werkt.

5 lessons learned

• We denken nog te vaak vanuit onszelf of over omwonenden in plaats van mét hen
• Als ontwikkelaar en bouwer maak je al gauw keuzes vanuit je eigen perceptie
• Vertrouwen opbouwen en vasthouden is cruciaal
• Blijven communiceren en transparant zijn
• Zonder vooraf vastgesteld kader heb je geen goede basis om te participeren

Dit artikel komt uit het Friso Magazine 2025.